Uit de markt geprijsd

Bron: VNO-NCW

Datum: 26-02-2009

Al meer dan vijftien jaar concurreren overheidsdiensten met het bedrijfsleven. Vaak onder gunstiger voorwaarden. De politiek heeft de aanpak van deze 'concurrentievervalsing' steeds uitgesteld. Komt het er nu wél eindelijk van?

Dat overheidsdiensten marktgericht en efficiënt leren werken: prima. En dat zij daarvoor echt de markt op moeten en de concurrentie aangaan met commerciële partijen: het zij zo. Maar dan moet die concurrentie wel op gelijke gronden plaatsvinden. Daar schort het vaak aan als overheidsdiensten commercieel gaan. Ze kunnen zich goedkoop aanbieden omdat ze niet alle kosten doorberekenen. Ze hebben vanuit hun publieke taak toegang tot informatie die niet toegankelijk is voor hun concurrenten. En bij het verdelen van overheidsopdrachten zitten zij op de eerste rij. Sportkantines, jachthavens, afvalbedrijven, plantsoenendiensten, universitaire onderzoeksbureaus en ga zo maar door. Allemaal voorbeelden van overheidsdiensten die concurreren met de markt. Neem de hoogleraar die commercieel onderzoek laat verrichten door studenten en ze 'betaalt' in de vorm van studiepunten. Dat scheelt natuurlijk nogal in de arbeidskosten en dús in de prijs die de opdrachtgever moet betalen.

De schadepost voor bedrijven die opdrachten mislopen is moeilijk te kwantificeren. Net als het exacte aantal bedrijven dat hiervan te lijden heeft. PricewaterhouseCoopers spreekt in een inventarisatie uit 2005 van een totaal aantal klachten van vierhonderd door de jaren heen. Enkele tientallen per jaar dus. Dat lijkt weinig, maar waarschijnlijk zijn deze klachten slechts het topje van de ijsberg. Gedupeerde bedrijven lopen niet te koop met hun leed. Ze hebben de gemeente of andere overheidsdienst waarover ze klachten hebben nog wél nodig voor mogelijke opdrachten in de toekomst. Wie bijt er nu de hand die hem voedt?

Spelregels
Over deze vorm van oneerlijke concurrentie wordt al vijftien jaar gesproken in politiek Den Haag. Voorstellen om overheidsdiensten aan banden te leggen of aan 'eerlijke' spelregels te binden, zijn weer ingetrokken of uitgesteld. Binnenkort buigt de Tweede Kamer zich over een nieuw wetsvoorstel 'Markt en Overheid'. In de Mededingingswet worden straks vier gedragsregels opgenomen voor bijklussende overheidsdiensten: ze moeten alle kosten doorberekenen; er mag geen gebruik worden gemaakt van exclusieve gegevens; overheidsdiensten mogen niet worden bevoordeeld; er mag geen functievermenging zijn van publieke taken en commerciële activiteiten. Drie sectoren zijn uitgezonderd: het onderwijs, de publieke omroep en sociale werkplaatsen. Die sectoren hebben een eigen regime voor commerciële activiteiten.

Tegenstanders van extra regels voor overheidsdiensten, zoals de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, wijzen erop dat het gedupeerde bedrijfsleven al kan aankloppen bij de Europese Commissie. Die vlieger gaat echter niet altijd op. De Europese Commissie komt pas in actie bij opdrachten met een totaalwaarde vanaf 200.000 euro. Bovendien moet er sprake zijn van internationale activiteiten. Een klein bedrijf dat een opdracht van minder dan dat bedrag aan zijn neus voorbij heeft zien gaan, kan zich daar niet op beroepen.

Hoog tijd dus om het nu eens goed te regelen en het wetsvoorstel door te voeren. Sceptici in het bedrijfsleven spreken van een "slap aftreksel" van wat ooit de bedoeling was, namelijk een verbod op commerciële activiteiten voor de overheid. Ook de uitzonderingen die worden gemaakt, vallen niet overal even goed. Maar de invoering van de gedragsregels betekent wel dat er na vijftien jaar eindelijk iets gebeurt op dit vlak. De Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) kan straks op basis van klachten uit het bedrijfsleven een onderzoek instellen naar de overtreding van de gedragsregels en onder dreiging van een dwangsom maatregelen afdwingen.

Wijst de Kamer het voorstel af, dan zijn we weer jaren verder. En al die tijd kunnen overheidsdiensten ongestoord concurreren op oneigenlijke gronden. Ze stoten bedrijven het brood uit de mond dat die juist nu zo goed kunnen gebruiken.